Πώς η γραφειοκρατία βάζει την άμαξα μπροστά και τα άλογα πίσω

Όταν δεν ακούμε τις προτάσεις που κάνουν οι ίδιοι οι επωφελούμενοι οδηγούμσαστε στην αντιμετώπιση των νέων αναγκών με τα παλιά μέσα. Αλλωστε, το ασύμπτωτο των αναγκών με τις εφαρμοζόμενες πολιτικές αποτελεί παλιά ιστορία στο ελληνικό δημόσιο.

από τη Νατέλα Καλαϊτσίδη

Το πρόβλημα

Η εκμάθηση της Ελληνικής γλώσσας παραμένει ακόμα και σήμερα ζητούμενο από τους παλιννοστούντες, παρόλο που έχουν περάσει τουλάχιστον δέκα χρόνια από το μεγάλο κύμα της εγκατάστασης των ομογενών από την πρ.ΕΣΣΔ στην Ελλάδα και παρά τη σωρεία των προγραμμάτων που υλοποιήθηκαν έκτοτε, συνήθως με τη χρηματοδότηση της Ευρωπαϊκής Ενωσης. Οσο μπορεί να εκτιμηθεί εμπειρικά η γνώση των ελληνικών στο σύνολο της ομάδας, το συμπέρασμα είναι ότι σε καμία περίπτωση δεν μιλούν τόσο καλά όσο ένας ντόπιος, με αποτέλεσμα να «ξεχωρίζουν» με ό,τι αυτό συνεπάγεται στο παιχνίδι της αποδοχής ή της διάκρισης. Επίσης, για λόγους που είναι και πάλι συνδυασμένοι με την σε βάθος γνώση της γλώσσας, δεν μπορούν να διεκδικήσουν με ίσους όρους μια θέση εργασίας που να μην είναι χειρωνακτική. Αναπαράγεται έτσι ο περίφημος «φαύλος κύκλος» του κοινωνικού αποκλεισμού, στον οποίο οι άνθρωποι νιώθουν παγιδευμένοι και ανήμποροι.

Οι μύθοι

Από την άλλη πλευρά όμως, έχω την ευκαιρία να βλέπω μέσω της δουλειά μου –αυτό είναι άλλωστε η ουσία της «διαμεσολάβησης» αφού κι εγώ προέρχομαι από την ίδια ομάδα -, ότι συχνά το πρόβλημα αντιμετωπίζεται απλουστευτικά ή συσκοτίζεται περιβαλλόμενο από μύθους.

Μύθος πρώτος

Διαδίδουν κάποιοι ότι οι παλιννοστούντες/σες δεν θα έπρεπε πια να θεωρούνται «ευπαθής κοινωνική ομάδα» γιατί η κατάσταση έχει ομαλοποιηθεί. Αντίθετα, η εμπειρία μου δείχνει ότι είμαστε μακριά ακόμη από τον στόχο της περιβόητης κοινωνικής ένταξης. Στο εσωτερικό της ομάδας των παλιννοστούντων φαίνεται αυτή τη στιγμή να διαμορφώνονται τρεις διαφορετικές υπο-ομάδες με κριτήριο τη γνώση της ελληνικής γλώσσας.

Η πρώτη υπο-ομάδα αφορά όσα άτομα και οικογένειες έρχονται στην Ελλάδα τα τελευταία δύο-τρία χρόνια. Οσοι/ες ανήκουν στην κατηγορία αυτή δεν ξέρουν καθόλου Ελληνικά ή ξέρουν πολύ λίγο. Η δεύτερη υπο-ομάδα περιλαμβάνει όσα άτομα μένουν μεν αρκετά χρόνια στη χώρα, μιλούν με ικανοποιητικά ή μέτρια ελληνικά αλλά δεν ξέρουν γραφή.

Και στις δύο αυτές περιπτώσεις η εξήγηση έχει να κάνει με την επιβίωση: το πρώτο μέλημα είναι να βρούν μια οποιαδήποτε δουλειά. Ενεργοποιώντας τα δίκτυα των γνωριμιών, δουλεύουν συνήθως με ρωσόφωνους, ενώ κάποιοι δεν «εξασκούν» την Ελληνική γλώσσα σπίτι με τους δικούς τους.

Υπάρχουν τέλος και αρκετοί παλιννοστούντες/σες που ανεξάρτητα από τα χρόνια παραμονής τους στην Ελλάδα ξέρουν καλά ελληνικά, μπορεί δε κατά καιρούς να έχουν παρακολουθήσει σεμινάρια εκμάθησης Ελληνικής γλώσσας, όμως χρειάζονται βελτίωση, εμπλουτισμό και κυρίως εμβάθυνση των γνώσεών τους. Σ΄αυτή την ομάδα ανήκουν και κάτοχοι πτυχίων ΑΕΙ που θέλουν να τα αναγνωρίσουν ή όσοι θέλουν να δώσουν εξετάσεις για εισαγωγή στα ελληνικά πανεπιστήμια.

Ο μύλος της παγίωσης και αναπαραγωγής συνθηκών κοινωνικού αποκλεισμού

Κοινή συνιστώσα σε όλες τις παραπάνω κατηγορίες είναι τα σοβαρά οικονομικά προβλήματα και οι επιπτώσεις τους: τα μέλη της ομάδας έχουν συνήθως πολύ χαμηλό αυτοσυναίσθημα, δυσκολίες κοινωνικής προσαρμογής, ανασφάλεια. Η γλώσσα αποτελεί εξ ορισμού το βασικότερο εργαλείο προκειμένου να ενταχτούν πλήρως και ισότιμα στην αγορά εργασίας, να συναλλάσσονται με τις δημόσιες υπηρεσίες, να διεκδικούν τα δικαιώματά τους. Η έλλειψή της λοιπόν ανα-τροφοδοτεί τα αρνητικά αισθήματα και παγιώνει τις συνθήκες κοινωνικού αποκλεισμού.

Χρειάζονται και πιο εξειδικευμένα μαθήματα γλώσσας

Όμως παρ΄όλα αυτά, τους ενδιαφέρει η ιστορία, η λογοτεχνία, ο πολιτισμός της Ελλάδας, θέματα δηλαδή που λείπουν συνήθως από τα σεμινάρια της γλώσσας. Είναι γεγονός ότι τα προγράμματα γλωσσικής κατάρτισης απευθύνονται στην πλειοψηφία τους σε άτομα με λίγες ή καθόλου γνώσεις ελληνικών, το γνωστό επίπεδο των «αρχαρίων», ενώ πιο εξειδικευμένα προγράμματα σπανίζουν ή λείπουν εντελώς.

Μύθος δεύτερος

Από την άλλη, παρατηρείται το « παράδοξο» φαινόμενο όταν, μετά από μακροχρόνια συνήθως αναμονή, αναγγέλλονται μαθήματα ελληνικής γλώσσας και ξεκινάει η διαδικασία των αιτήσεων, να υπάρχει δυσκολία να συγκεντρωθεί ο απαραίτητος απαιτούμενος αριθμός παλιννοστούντων! Θα μας έκανε ιδιαίτερα χαρούμενους αν κάτι τέτοιο αυτόματα σήμαινε ότι οι περισσότεροι από τους ομογενείς έχουν μάθει καλά ή και άριστα τη γλώσσα των προγόνων τους και γι’αυτό είναι δύσκολο να τους «εντοπίσει» κάποιος για την υλοποίηση των προγραμμάτων που μάλιστα είναι και επιδοτούμενα. Οσα ΚΕΚ προσπαθούν στο διάστημα αυτό να «προσεγγίσουν την ομάδα-στόχο» για να ξεκινήσουν τα τμήματα της γλώσσας ξέρουν πολύ καλά για ποιό πράγμα μιλάμε.

Το να βρίσκεσαι πάνω απόπέντε χρόνια στην Ελλάδα δεν σημαίνει ότι γνωρίζεις να μιλάς , να γράφεις και να καταλαβαίνεις ελληνικά.

Για άλλη μια φορά όμως η διαδικασία και οι προϋποθέσεις που ισχύουν για την ένταξη ενός παλιννοστούντα σε τέτοιου είδους προγράμματα κάνει τους ενδιαφερόμενους να « σκοντάφτουν» πάνω σε εμπόδια, συνήθως γραφειοκρατικά. Για παράδειγμα, όταν στις αρχές του καλοκαιριού ενημερώναμε τα ενδιαφερόμενα άτομα για τα προγράμματα που θα ξεκινούσαν, ο ΟΑΕΔ αρνιόταν να εκδώσει παραπεμπτικά επειδή είχε την εσωτερική οδηγία να κατευθύνει στα προγράμματα της γλώσσας όσα άτομα είχαν λιγότερα από πέντε χρόνια στην Ελλάδα. Ξέρω ότι το κριτήριο μοιάζει ορθολογικό, δεν ανταποκρίνεται όμως στην πραγματική κατάσταση της ομάδας. Οι άνθρωποι που έφευγαν άπρακτοι από τα ΚΠΑ εκείνο το διάστημα γύριζαν πίσω σε μας που τους ενημερώσαμε, με την απορία αν η ιδιότητά τους παύει να ισχύει μετά από κάποιο χρονικό διάστημα. Η΄ μήπως σημαίνει ότι οι παλιννοστούντες/σες που βρίσκονται πολλά χρόνια στην Ελλάδα είχαν εξαρχής την ευκαιρία ή και την τύχη για να συμμετάσχουν σε ένα οργανωμένο –όπως αυτά μέσω του ΟΑΕΔ- πρόγραμμα εκμάθησης ελληνικής γλώσσας; Δηλαδή, όσοι δεν μπόρεσαν ή δεν πρόλαβαν θα πρέπει να μην έχουν ποτέ την ευκαιρία για μια ολοκληρωμένη γνώση της γλώσσας; Είναι βέβαια προς τιμήν του ΟΑΕΔ ότι μετά την παρέμβαση του οργάνου εκπροσώπησης της ομάδας, του ΣΠΟΣ, απέσυρε την οδηγία και ενημέρωσε πολύ γρήγορα όλα τα ΚΠΑ. Ομως, για τους λόγους που αναφέρθηκαν και παραπάνω, όσοι άνθρωποι έφτασαν στον ΟΑΕΔ εκείνες τις πρώτες μέρες και έφυγαν χωρίς το πολυπόθητο «παραπεμπτικό» δεν θέλουν να ξαναπάνε: η παρέμβασή μας τώρα πρέπει να αντιμετωπίσει και την επιβεβαίωση της ματαίωσης που ήδη αισθάνονται ότι εισέπραξαν.

Θα μπορούσα να συνεχίσω τον κατάλογο των γραφειοκρατικών εμποδίων. Να αναφερθώ για παράδειγμα στο γεγονός ότι πάλι τα προγράμματα αφορούν σχεδόν αποκλειστικά το επίπεδο των αρχαρίων, ότι πάλι αφορούν αποκλειστικά ανέργους, ότι πάλι το προβαλλόμενο δέλεαρ είναι σχεδόν αποκλειστικά η «αποζημίωση» ή κοινώς, επίδομα κατάρτισης. Ομως, δεν είναι αυτό το θέμα μου. Αυτό που θέλω να τονίσω είναι πως εισπράττονται αυτά τα εμπόδια από την ίδια την ομάδα. Οταν ένας ντόπιος αισθανθεί ότι θίγονται τα δικαιώματα του, τα διεκδικεί. Οταν συμβεί το ίδιο σ’ένα παλιννοστούντα, αποσύρεται. Αυτή είναι η μεγάλη διαφορά και μπροστά μας εξακολουθούν δυστυχώς να βρίσκονται οι συνέπειές της.